Phần một: Những ngày đầu
Đầu thế kỷ 20, những tờ báo truyện tranh và phim ảnh của phương Tây đã tác động mạnh vào giới hoạ sĩ vẽ tranh Nhật Bản. Với việc điền chú thích cho tranh và cốt truyện có hệ thống, truyện tranh đã rất hấp dẫn quần chúng. Người Nhật thử nghiệm phim hoạt hoạ vào năm 1914. Bộ phim nổi tiếng đầu tiên của Nhật trên thế giới là bộ phim ngắn Peach Boy của Kitayama Seitaro vào năm 1918. Hoạt hoạ phát triển chậm chạp. Dấu ấn duy nhất của hoạt hoạ Nhật Bản trước chiến tranh là bộ phim ‘Talkie’. Trong thời kỳ này, ngành hoạt hoạ hoàn toàn bị thao túng bởi Walt Disney và ‘anh em nhà Fleisher’. Năm 1937, bộ phim hoạt hình Nàng Bạch Tuyết đã thực sự gây ấn tượng mạnh mẽ và là bộ phim hoạt hoạ đầu tiên có thể đứng vững trong thế giới điện ảnh. Trước chiến tranh thế giới thứ II, hoạt hoạ Châu Âu và Châu Á hoàn toàn bị kìm hãm bởi các bộ phim của Walt Disney.
Phần hai: Những vị thần
Osamu Tezuka, ‘vị thần manga’ mới chỉ 20 tuổi khi tác phẩm đầu tay của ông, New Treasure Island (Hòn đảo giấu vàng!!) xuất bản năm 1947. Dưới ảnh hưởng của Tezuka, manga bắt đầu chịu ảnh hưởng của việc đưa vào cốt truyện hành động, cảm xúc, kết hợp với những kỹ thuật điện ảnh học được từ Pháp và Đức. Để diễn tả một cảm xúc dù chỉ trong thoáng chốc, cảnh đó có thể diễn ra trong nhiều khung hình và nhiều trang. Tezuka đã dạy cho một thế hệ các hoạ sĩ cách để vẽ một cách kiên nhẫn. Ấn tượng lớn nhất mà mọi người dành cho Tezuka là những nhân vật của ông. Bị ảnh hưởng của những nhân vật hoạt hoạ Disney trước chiến tranh như Mickey Mouse, Donald Duck, Tezuka vẽ thú vật và nhân vật của mình với đôi mắt to, diễn cảm và ‘đầu tròn’. Mặc dù mọi chi tiết có vẻ như đơn giản và mang tính hoạt hoạ nhiều hơn (cartoon nhé, chưa mang tính manga đâu), nhưng những nhân vật đó đã thực sự thể hiện được cảm xúc từ tình yêu cho đến lòng căm thù dữ dội. Sau đó các hoạ sĩ manga và anime học tập theo những nhân vật sinh động của Tezuka và một loạt những nhân vật rất giống với những nhân vật của Tezuka ra đời, điển hình là đôi mắt mở to. Sailor Moon, Speed Racer và cả Ash Ketchum cũng học tập rất nhiều ở Tezuka. Sự thành công của Tezuka trong lĩnh vực manga đã nhanh chóng làm ảnh hưởng đến anime hậu chiến tranh.
Phần ba: Từ Phim đến TV
Vào giữa những năm 1950, chủ tịch hãng phim Toei đã bắt đầu có ý tưởng về những bộ phim hoạt hoạ như phim của Walt Disney. Vào năm 1958, Toei tung ra bộ phim hoạt hình dài tập đầu tiên The Tale of the White Serpent (Đuôi chòm sao Serpent Trắng) dựa trên thần thoại Trung Quốc. Bộ phim này có gam màu tối hơn so với các bộ phim Walt Disney. The Mischievous Prince Slays the Giant Serpent (Hoàng từ láu cá giết chết Serpent khổng lồ) năm 1963, The Adventure of Horus (Cuộc phiêu lưu của Horus) và Prince of the Sun (Hoàng tử Mặt Trời) năm 1966; và Puss in Boots năm 1967 là những tác phẩm đầu tiên của hai người khổng lồ trong thế giới anime Isao Takahata và Hayao Miyazaki, dẫn đường cho những bộ phim sâu sắc và người lớn hơn sau này.
Năm 1958, Tezuka đã xây dựng cốt truyện, dựng hình và nhân vật cho bộ phim hoạt hình đầu tiên của Toei dựa trên truyền thuyết Trung Quốc, Vua Khỉ (Tôn Ngộ Không ấy mà), nguồn cảm hứng cho bộ Dragon Ball sau này. Năm 1961, ông thành lập Mushi Productions với mục tiêu sản xuất phim hoạt hình và các các bộ phim TV chia theo từng tập. Tác phẩm đầu tiên của ông, Tetsuwan Atom (Astro Boy) đã lỡ để trở thành bộ anime đầu tiên chiếu trên TV của Nhật chỉ vài tháng. Vinh dự đó đã thuộc về Otagi Manga Calendar, một bộ phim hoạt hình lịch sử ngắn. Nhưng bộ phim đen trắng Atom đã trở thành bộ anime đầu tiên mang tính tiểu thuyết, có đi vào miêu tả tâm lý nhân vật. Dựa trên manga của Tezuka, Tetsuwan Atom, bộ phim đã kể về những cuộc chiến để bảo vệ bạn bè mình của một cậu bé Robot. Tetsuwan Atom đã được phát hành rộng rãi trên thế giới. Sau Tetsuwan Atom, Tezuka tiếp tục chuyển thể bộ manga nổi tiếng Jungle Taitei (Kimba vua sư tử) thành bộ anime màu đầu tiên của Nhật. Đồng sản xuất là hãng truyền hình NBC đã giúp đỡ về tài chính và phát hành Kimba ở Mỹ nhưng cũng chiếm luôn bản quyền tiếp tục phát triển bộ phim này. Trong thực tế nguyên bản, Kimba tiếp tục lớn lên đến tuổi trưởng thành, nhưng ở Mỹ Kimba chỉ đến tuổi thanh niên mà thôi. Sau đó, để tiếp tục đoạn kết thúc, Jungle Taitei Susume Leo! (Leo vua sư tử) đã ra đời. Mushi tiếp tục chương trình phát triển anime của mình nhưng lại bị phá sản. Tezuka ko ‘quay trở lại vẽ manga’, bởi vì xưa nay ông chưa bao giờ bỏ sáng tác manga cả. Ông nhường lại việc chuyển thể anime từ các bộ manga của ông như Black Jack (ở VN: Jack! Bác sĩ quái dị) và Ambassador Manga cho những hãng phim khác.
Những năm 70
Giống như rất nhiều bộ anime Nhật Bản được chiếu trên TV vào những năm 60, đa số là dành cho trẻ em. Jungle Taitei lúc đó được phát dưới những câu chuyện lẻ nhiều phần và hết sức rắc rối. Nhân vật chính trong 8-Man bị giết nhưng lại được làm sống lại dưới dạng robot. Mach Go GoGo (Speed Racer) với những kỹ năng siêu phàm gần như là vô địch. Vào thời đó, các anime chiếu trên TV chủ yếu là dạng thiện ác đối đầu.
Mọi thứ thay đổi vào những năm 70 khi mà sự cách tân và tình tiết phức tạp xâm nhập vào TV anime. Lupin Sansei được phát hành bởi hãng Money Punch đã xây dựng hình tượng nhân vật ‘tên trộm anh hùng’, lấy cảm hứng từ nhân vật trong truyện của tác giả người Pháp, Maurice Leblanc. Vừa hài hước vừa có vẻ phiêu lưu, tính cách của Lupin được xây dựng với vẻ ‘hài hước người lớn’ và ‘bạo lực’ dành cho những khán giả lớn tuổi hơn. Hình ảnh Lupin đã nhanh chóng lan rộng ra cả lĩnh vực TV và phim ảnh.
Những bộ anime chiếu trên TV thế hệ trước như Kagaku Ninja-Tai Gatchaman (Battle of the Planets/G-Force), Great Mazinger và Uchu no Kishi Tekkaman đã làm nhiều khán giả thực sự bất ngờ với những robot và tàu vũ trụ kiểu dáng tuyệt vời. Uchu Senkan Yamato (Star Blazers) đã làm mê hoặc tất cả người xem TV khi giới thiệu Space Battleship Yamato (Tàu chiến vũ trụ Yamato) chiến đấu với những kẻ xâm lược vũ trụ để bảo vệ loài người khỏi diệt vong. Tính bạo lực và cứng cỏi của Yamato đã hấp dẫn người xem qua nhiều tập phim. Bạn đồng nghiệp của Tezuka là Leiji Matsumoto đã xây dựng tính cách thiết kế kỹ thuật của Yamato, với một cốt truyện rất xúc động. Matsumoto sau đó đã chuyển sang làm phim hành động chiếu trên TV theo loạt và làm bộ phim Galaxy Express 999 vào năm 1979. Những con robot khổng lồ đã trở thành trụ cột của anime Nhật Bản từ sau Tetsujin 28 (phát hành năm 1966). Mobile Suit Gundam (1979), đã kết hợp yếu tố khổng lồ trong Yamato và tính ‘nhân hoá’ của Tetsujin. Trong MS Gundam, những phi công người thường dùng những robot khổng lồ như một bộ áo giáp mà thôi. Gundam đã trở thành phổ biến trên cả thế giới với loạt đồ chơi lắp ghép bằng nhựa Gundam. Sau đó là sự ra đời của Sokokihei Votoms (Armored Trooper Votoms) và Chojiju Yasai Macross (Robotech).
Bùng nổ
Khi những năm 80 bắt đầu, những nhà sản xuất phim và chương trình TV tiếp tục làm các chương trình hoạt hình càng ngày càng tinh vi và hay hơn trước. Sự phổ biến của video gia đình bùng nổ vài năm sau làm người Nhật có thể mua và xem những bộ phim hoạt hình yêu thích bất cứ lúc nào. Nhà sản xuất cũng ko đi theo cách bình thường như trước kia mà chuyển thẳng bản gốc của phim hoạt hình sang video.
Để bắt kịp thị trường đang ngày càng mở rộng, những nhà sản xuất anime đã quay sang phát triển việc dùng manga làm tư liệu. Một trong những hoạ sĩ đầu tiên đạt được lợi ích trong việc này chính là Akira Toriyama. Bộ truyện hài Dr. Slump của ông ngay lập tức trở thành một hit. Năm 1986, bộ truyện phiêu lưu Dragon Ball đã trở thành bộ anime chiếu trên TV phổ biến nhất. Sự khéo léo trong nét vẽ cũng như tính hấp dẫn của các cuộc phiêu lưu vẫn giữ nguyên sau khi chuyển từ manga sang.
Rumiko Takahashi làm say mê tất cả mọi độc giả trong độ tuổi sinh vào những năm 80 và 90 với bộ truyện hài Urusei Yatsura và Ranma 1/2. Một bộ truyện khác là Maison Ikkoku, thực sự ‘trêu tức’ những quy định trong truyện hài lãng mạn lúc bấy giờ.
Trái ngược với Takahashi là Go Nagai, một hoạ sĩ nổi danh trong việc vẽ manga ‘nghịch’ (ko biết phải dịch thế nào ‘naughty’ manga là nguyên bản TA). Anime của ông bắt đầu được phát hành trên TV vào năm 1972 với loạt phim Devilman; tuy nhiên, bằng cách trực tiếp bán ra thị trường video, anime có tính chất người lớn có thể thoát khỏi sự khắt khe của TV và những nhà kiểm duyệt phim.
Dòng chủ đạo, hoạt hình khoa học viễn tưởng nhận được sức sống mới từ những công nghệ thực tế hơn vào những năm 1980 với những bộ tiểu thuyết của William Gibson, Bruce Sterling và Neal Stephenson. Năm 1982, Blade Runner, được truyền hơi thở từ bộ phim khoa học viễn tưởng của Ridley Scott, đã vẽ lên bức tranh toàn cảnh về tương lai. Những hoạ sĩ manga và anime liên tiếp đưa ra những thuật ngữ mới. Hoạ sĩ kiêm giám đốc đầu tiên Katsuhiro Otamo đã làm thay đổi anime trên toàn thế giới vào năm 1988 với hit Akira cùng với một phong cách hoàn toàn mới lạ. Những bộ phim với dòng tít phổ biến như A.D Police và Bubble Gum Crisis bị ảnh hưởng bởi bước nhảy vọt này của bộ Akira.
Một hoạ sĩ có ảnh hưởng khác, Masamune Shirow đã xây dựng tương lai trong Appleseed và Black Magic M-66 với những công nghệ tiên tiến. Bộ video Dominion Tank Police của Shirow là một bộ kiểu cảnh sát – hài, nhưng đến năm 1995 Kokaku Kidoutai (Ghost in the Shell), bộ thành công nhất của ông, quay trở lại bối cảnh trận chiến giữa người và máy.
Tính ‘nghiêm túc thật sự’ trong manga và anime càng ngày càng lộ rõ hơn. Keiji Nakazawa tái hiện lại ấn tượng của mình, một người sống sót sau vụ Hiroshima trong bộ anime hiện thực và xúc động Barefoot Gen vào năm 1983. Tiếp đó, Hotaru No Haka (Grave of the Fireflies – Mồ chôn những cánh chim lửa) miêu tả hai cháu bé mồ côi đã đấu tranh để sống sót sau vụ bom cháy ở Tokyo. Ít có một bộ phim nào có thể diễn tả được sự đáng sợ của chiến tranh như những bộ hoạt hình này. Qua anime, khán giả cũng phần nào hiểu được văn học Nhật Bản. Dựa trên tác phẩm cổ điển vào thế kỷ thứ 10 của Murasaki Shikibu, Genji Monogatari (Tale of Genji – Chuyện kể về Genji) đã thể hiện sự hiểu biết sâu sắc về những mưu đồ trong một lâu đài lãnh chúa. Một quả bom vang dội khác, Ginga Tetsudo no Yoru (Night on the Galactic Railroad – Đêm trên đường ray Ngân hà) đã truyền cảm hứng cho nhà tâm lý học và nhà viết truyện thiếu nhi Kenji Miyazawa.
Những trường quay mới
Ngày nay, hai trường quay định hướng cho anime tiến vào thế kỉ 21 là: Gainax và Studio Ghibli. Được thành lập bởi Toshio Okada, Gainax là nơi động viên những nhà sản xuất phát triển anime. Thực sự hăng hái trong việc sản xuất anime, Gainax đã tạo ra những tác phẩm có dấu ấn nhất và phổ biến nhất vào những năm 80 và 90: tác phẩm khoa học giả tưởng vĩ đại: Oneamitsu No Tsubasa Oritsu Uchu Gun (The Wings of Honneamise); cuộc phiêu lưu trong lịch sử Top O Nerae! Gunbuster và show truyền hinh No Umi No Nadia (Nadia the Secret of Blue Water). Hiện nay, Gainax đang được nhận định là người dẫn đầu trong lĩnh vực khoa học giả tưởng với show truyền hình Shin Seiki Evangelion (Neon Genesis Evangelion)
Trường quay Ghibli được thành lập bởi nhà sản xuất anime gạo cội, Isao Takahata và Hayao Miyazaki. Cả hai đều làm việc cho những dự án phim và TV của Toei vào những năm 60. Năm 1971, họ đạo diễn bộ gốc của show truyền hình Lupin Sansei và cộng tác với loạt phim phiêu lưu dành cho thiếu nhi: Mirai no Shonen Conan (Future Boy Conan). Năm 1978, Miyazaki thể hiện tài năng nổi bật của mình khi bộ Cagliostro No Shiro (Castle of Cagliostro), khắc hoạ hấp dẫn hình ảnh của Lupin. Thành công này kéo theo hàng loạt những bộ phim bước ngoặt khác: Kaze no Tani No Nausicaa (Nausicaa of the Valley of the Wind), Tenku No Shiro Rapyuta (Laputa: Castle in the Sky), Tonari No Totoro (My Neighbor Totoro), Majo No Takkyubin (Kiki’s Delivery Service), Kurenai No Tuta/ Porco Rosso (Crimson Pig), Heisei Tanuki Gassen Ponpoko (Today’s Great Raccoon War Ponpoko), và Mononoke Hime (Princess Mononoke). Takahata cũng thể hiện tài năng kiệt xuất của mình bằng các bộ: Hotaru no Haka (Grave of the Fireflies) và Omoide Poro Poro (Only Yesterday). Với những nét vẽ tay hoàn hảo, Ghibli đứng vững chắc trên vị trí đầu tiên trong ngành anime Nhật Bản.
Tương lai
Ngày nay, anime đã được tối ưu hoá rất nhiều. Gundam đang kỉ niệm lần thứ 20 với một show truyền hình mới. Tác phẩm Dr. Slump của Toriyama cũng ra một seri mới. Ảnh hưởng của Osamu Tezuka vẫn còn in đậm trong hai bộ phim gần đây dựa trên manga của ông: Black Jack và Jungle Taitei. Bộ phim hư cấu X: The Motion Picture và hợp tuyển của Otomo Memories thực sự hấp dẫn với những khán giả lớn tuổi hơn. Các fan trên khắp thế giới vẫn tiếp tục say mê những anime nổi tiếng và phổ biến như Pokemon, Sailor Moon và Dragon Ball. Dấu ấn quan trọng nhất là khi Disney và Ghibli hợp tác để phát hành những tác phẩm của Miyazaki cho ngành giải trí ở Mỹ. Các hoạ sĩ Nhật Bản vẫn tiếp tục phát huy năng lực tiềm tàng của anime. Họ biết rằng họ có thể làm nhiều hơn cho anime hơn là mục đích giải trí dành cho trẻ em. Anime sẽ tiếp tục là ngành nghệ thuật sống còn cho các nhà sản xuất phim vào thế kỉ 21.
__________________
Rút ngắn từ bài báo của Michael O’Connell ( có nhiều từ nhà báo sự dung không chính xác nhưng do là văn bản dịch nên mong các bạn thông cảm )
GIPHY App Key not set. Please check settings